Collegereeks Het Begin

  • 20 maart 2019
  • 19.45
Botniastins
Breedeplaats 1
8801 LZ Franeker

Inspireer een ander!

Wegens de overstelpende hoeveelheid aanmeldingen kan er maandag 28 januari na 18.00 uur niet meer ingeschreven worden.

Collegereeks Het Begin

Deze colleges worden als reeks aangeboden, belangstellenden die zich hiervoor inschrijven ontvangen een syllabus met artikelen en een getuigschrift na afloop.

Het Begin

(Cursusbeschrijving)
Bijna iedereen is nieuwsgierig naar zijn afkomst. Dat begint al als kind: “Mama/papa, waar kom ik vandaan?” Iets dergelijks zien we bij groepen. Waar komen de Friezen vandaan? Hoe begon Nederland? Nog fundamenteler is de vraag: waar komen de wereld en de mensen vandaan? Op die vraag is in het verleden door verschillende culturen veel nagedacht en er zijn dan ook verschillende antwoorden gevonden. In deze cursus richten we ons op vier van zulke antwoorden. Misschien wel het bekendste voor ons is dat van het volk Israël, zoals dat in het bijbelboek Genesis is opgeschreven. Maar wat voor verhaal wordt daar eigenlijk verteld over de schepping? En is het echt anders dan wat de buurvolken erover dachten? En dan de Grieken, wat voor ideeën hadden zij over het Begin? Wat wil het zeggen dat zij geen vragen stelden over de schepping van de wereld, maar wel over de oorsprong van goden en mensen? De Germanen keken nog weer anders aan tegen het Oer (= begin) van de wereld, de reuzen, de goden, en de eerste mensen. Al deze verhalen en met hun achterliggende visies kun je rangschikken onder het kopje ‘mythologie’: ze zijn traditioneel en verklaren de gevestigde orde, vaak met een moreel-onderwijzende inslag. Er ging een schok door de wereld, toen Charles Darwin in 1859 zijn boek On the origin of species publiceerde. Een Nederlandse vertaling volgde al in 1860. De antwoorden die Darwin gaf op de vragen naar de afkomst van mens en dier waren radicaal anders: rationeel en wetenschappelijk. Hij ontnam daarmee het goddelijke en het moreel-onderwijzende aan het Begin. Of blijft er ook bij hem een verhaal?

De cursus ziet er als volgt uit:

6 februari 2019
Prof.dr. Wout van Bekkum (Rijksuniversiteit Groningen)
Bijbels begin: visies op scheppingsverhaal en oermens in het Midden-oosten

Wie of wat schiep hemel en aarde: God, goden, oerknal? Het Bijbelse begin is niet uniek: het scheppingsverhaal kent tientallen voorlopers en duizenden herhalingen. ‘Maak een wereld’ is een ijzersterk motief dat mensen altijd heeft beziggehouden, of dat nu deze wereld betreft of
een andere. Verhaal raakt aan wetenschap, nu de mens op zoek is naar een leefbare exoplaneet. We richten ons op het Midden-Oosten, waar deze verhalen in veelvoud werden verteld en naverteld: van Assyrië en Babylonië via de Bijbel tot de Rabbijnen en Kerkvaders. Wereld maken en mens maken is vooral vorming van wereldbeeld en mensbeeld. Deze avond biedt een overzicht met inzicht: het Paradijs is verloren, maar schepping is vooral het koesteren van hoop. De wereld is uiteindelijk gemaakt voor diegenen die daarin het goede willen realiseren …

 

20 februari 2019
Prof.dr. Annette Harder (Rijksuniversiteit Groningen)
Van chaos naar kosmos: Griekse verhalen over het ontstaan van de (goden)wereld

De belangrijkste bron voor Griekse verhalen over het ontstaan van de wereld is de Theogonie van de dichter Hesiodus, uit de achtste eeuw voor Christus. Het eigenlijke scheppingsverhaal wordt hierin kort verteld: in een paar verzen ontstaat de wereld van de goden vanuit de chaos. Dan wordt uitvoerig verteld hoe generaties van goden elkaar opvolgen en tenslotte de oppergod Zeus met de goede krachten in zijn godenfamilie de wereld ordent tot een op rechtvaardigheid gebaseerde kosmos (letterlijk: ‘orde’). In deze lezing zal dit verhaal nader bekeken worden en vergeleken worden met een paar verwante verhalen over het begin van de wereld en het begin van de heerschappij van Zeus bij latere auteurs. Daarbij zullen we zien dat de verhalen over het ‘begin’ ook veel kunnen zeggen over het ‘heden’ van de auteurs en hun publiek. Door het beeld dat van het begin van de wereld geschetst wordt vaak een wereldvisie met duidelijke normen en waarden gegeven en worden ook morele
richtlijnen voor het heden aangeduid.

6 maart 2019
Prof.dr. Rolf Bremmer (Universiteit Leiden)
In het begin was er de schreeuw: van leegte naar naar vorm in de Germaanse scheppingsverhalen

In de Germaanse traditie, zoals we die het beste kennen uit de IJslandse overleveringen, was er in het begin een grondeloze, donkere, chaotische afgrond. Als de elementen vuur en ijs daar bij elkaar komen, ontstaat de reus Ymir (‘schreeuw’). Ymir is hermafrodiet/tweeslachtig,
plant zichzelf voort en baart nieuwe reuzen. Uiteindelijk worden uit hen de eerste goden geboren en zij maken op hun beurt de eerste mensen, Ask (‘Es[boom]’) en Embla (‘Olm?’; ‘Wijnstok?’). Van chaos gaat het naar orde, zo lijkt het. Maar daar houdt het niet op. Reuzen (chaos) en goden (orde) zijn gedurig met elkaar in gevecht. Welke rol was daarbij aan de mens toebedacht? Er wordt wel gezegd dat het IJslandse verhaal van het Begin een van de rijkste uit de wereldliteratuur is. Of dat echt zo is? Rijk genoeg in ieder geval om er een avond mee te vullen. Zeker ook, omdat een blik gegeven wordt op de complexiteit van de Germaanse godsdienst, die al op zijn laatste benen liep toen de verhalen werden opgeschreven
door geschoolde christenen.

20 maart 2019
Prof.dr. Jan Boersema (Universiteit Leiden)
Het begint wel en niet bij Darwin

Gaf Darwin wel antwoorden op de vragen naar de oorsprong? Dat is zeer de vraag. Over het begin van de aarde en het heelal heeft hij weinig of niets te berde gebracht. En eigenlijk ook niet over het ontstaan van het leven. Hij schreef niet zozeer over het begin, maar over het proces, met name dat van soortvorming van mens en dier en de mechanismen die daarbij een rol speelden. Voor religieuze mensen waren zijn theorieën over de afstamming van de mens moeilijk verteerbaar. Humanisten stoorden zich vooral aan de sociale implicaties ervan. Darwin kreeg het ook aan de stok met geologen die op wetenschappelijke gronden meenden dat de aarde niet oud genoeg was voor al die tijdrovende evolutionaire processen. Allemaal discussies die niet zozeer over het begin maar veeleer over de ontwikkelingen na het begin gingen. Indirect heeft zijn werk wel een impuls gegeven aan het zoeken naar het begin. Vooral omdat – als de mens niet rechtstreeks als mens geschapen was – er voor velen ook geen reden meer was om een rechtstreekse schepping van de aarde aan te nemen.

 

Docenten

Wout van Bekkum is hoogleraar Midden-Oosten Studies. Zijn expertise ligt op het gebied van de Semitische talen en culturen, vooral de verschillende soorten Hebreeuws en Hebreeuwse poëzie, vanaf de late Oudheid tot de Middeleeuwen. Annette Harder is emeritus hoogleraar Grieks. Ze is gespecialiseerd in Hellinistische poëzie, maar bestudeert ook mythografische papyri. Dat zijn mythologische verhalen die zo’n 2000 jaar of langer geleden geschreven zijn op papier van papyrusriet, en die meestal fragmentarisch bij opgravingen opduiken.

Rolf Bremmer is emeritus hoogleraar Engelse Filologie en bijzonder hoogleraar Fries. Hij heeft zich vooral beziggehouden met de middeleeuwse taal en cultuur van de Engelsen en Friezen (allebei Germaanse volken), zowel voor de kerstening als erna.
Jan Boersema is hoogleraar Grondslagen van de milieuwetenschappen. Van huis uit bioloog heeft hij zich toegelegd op de relatie tussen duurzaamheid, natuur, cultuur, wereldbeelden en religie.

 

———————————

De colleges vinden plaats in de Botniastins, Breedeplaats 1, van 19.45–21.30 uur.
Inschrijfgeld: € 100, inclusief syllabus. Dit kunt u overmaken op IBAN: NL43RABO0328.8332.58 t.n.v. Academie van Franeker
Voor nadere informatie: r.h.bremmer@hum.leidenuniv.nl
Aanmelden: info@academiefraneker.nl

———————————

De studiebelasting is 1 ECTS. De cursus geldt ook voor de Permanente Educatie binnen de Protestantse Kerk Nederland.